तुम्ही केकवर लालसर, चमकदार चेरी पाहिलं आहे का? आईस्क्रीम, केक किंवा खास करून पानामध्ये ठेवलेली “गोड चेरी” तुम्हाला आठवतेय ना? पण खरं सांगू का, ही “चेरी” म्हणजे खरं चेरी फळ नसून, आपल्याच मातीत उगम पावणारं एक स्थानिक फळ आहे – करवंद किंवा करवंट!
हे ऐकून तुम्हाला आश्चर्य वाटलं ना?
चला, या गोड आणि चमकदार फळामागची खरी गोष्ट आज आपण जाणून घेऊया.
करवंद म्हणजे काय?
करवंद (शास्त्रीय नाव Carissa carandas) हे भारतात प्राचीन काळापासून ओळखलं जाणारं एक रानफळ आहे. त्याची झाडं काटेरी असतात, फळं लहान, सुरुवातीला हिरवट किंवा गुलाबी आणि नंतर गडद जांभळट होतात. करवंदाची चव आंबटसर आणि थोडी तुरट असते, पण पिकल्यावर ती खूपच स्वादिष्ट आणि गोडसर लागते. ग्रामीण भागात हे फळ लोणचं, जॅम, चटणी आणि अगदी सरबतासाठी वापरलं जातं.
चेरीचं काय? मग ती कुठे गेली?
अमेरिकन किंवा युरोपियन चेरी ही थोडी महागडी आणि तापमानानुसार उगम पावणारी फळं आहेत. ती थेट आयात केली जात असल्याने सहज सुलभ आणि स्वस्त नाहीत. त्यामुळे, भारतीय खाद्य उद्योग – विशेषतः पान दुकाने, बेकरी आणि आईस्क्रीम पार्लर – यांनी एक स्वस्त आणि देशी पर्याय शोधला, आणि तो पर्याय होता करवंद!
करवंद ते चेरी – कसं होतं रूपांतर?
बाजारात मिळणारी चमचमीत “चेरी” म्हणजे कँडीड करवंद (candied karvand) असते. याला काही वेळा “glace cherry” देखील म्हणतात. करवंदाचं चेरीमध्ये रूपांतर अगदी हुशारीने आणि रंगीत प्रक्रियेद्वारे केलं जातं. खाली त्याची एक झलक:
- फळ निवड: सर्वात पिकलेली, गोडसर आणि तुकतुकीत करवंद फळं निवडली जातात.
- बी काढणे: या फळांच्या बिया काळजीपूर्वक काढल्या जातात.
- उकळणे आणि मऊ करणे: फळं थोडं उकळून मऊ केली जातात, जेणेकरून त्याचा रंग चांगल्या प्रकारे शोषून घेता येईल.
- रंग व साखर प्रक्रिया: आता खरी जादू! या मऊ झालेल्या करवंदाला कृत्रिम लाल रंग, साखर सिरप, वनीला/अलमंड सारखा सौम्य फ्लेवरिंग एजंट घालून ते काही तास किंवा दिवस भिजवून ठेवतात.
- सुकवणे: शेवटी, त्याला थोडंसं सुकवून स्टोअर केलं जातं.
आणि तयार झालं तुमचं आवडतं गोडसर चेरीसारखं करवंद!
हे काय चुकीचं आहे का?
अजिबात नाही! खरं तर ही प्रक्रिया खाद्य परंपरेतील एक अभिनव (innovative) आणि शाश्वत (sustainable) मार्ग आहे. चेरीसारखं गोडसर टॉपिंग हवं असेल तर, करवंद हा स्वस्त, चविष्ट आणि स्थानिक पर्याय आहे. शिवाय, करवंदाचं आरोग्यदायी मूल्यही खूप आहे:
- अँटिऑक्सिडंट्सने भरपूर
- लो आयर्न व इतर सूक्ष्म पोषक तत्त्वे
आता काय म्हणायचं?
पुढच्यावेळी जेव्हा तुम्ही केकच्या/ आईस्क्रीमच्या बशीत ते लालसर चमकदार चेरीसारखं फळ पाहाल, तेव्हा आठवून बघा – हे म्हणजे आपल्या घराजवळ उगम पावणारं करवंदच आहे!
पश्चिम महाराष्ट्र, विदर्भ, कोकण आणि अनेक ग्रामीण भागांत आजही करवंदाचं झाडं अंगणात लावलं जातं. लहानपणी करवंदाच्या झाडाखाली गडबडणारी आणि करवंद वेचणारी मुलं तुम्हाला आठवतील का?
गोडसर चेरीच्या आड लपलेलं हे ‘करवंदाचं’ गूढ आता उलगडलं आहे. आपल्या खाद्य संस्कृतीतील हे रंगीत रूपांतर केवळ रुचकरच नाही, तर आपल्या स्थानिक पद्धतींचं, जुगाडशक्तीचं आणि सर्जनशीलतेचंही एक सुंदर उदाहरण आहे.
