एकदा एका जंगलात एक मोठा हत्ती निवांत चालत होता. इतक्यात एका छोट्याशा मुंगीने त्याला चावलं… आणि त्या एका चाव्याने इतका मोठा गोंधळ उडाला की हत्ती थरथरला आणि आजूबाजूचं जंगल हादरलं!
हत्ती गडगडला खरा, पण त्याच वेळी इतर प्राणीही थक्क झाले — इतकीशी मुंगी आणि एवढा परिणाम?
तेव्हापासून जंगलातील मुंग्यांची एक खास ओळख तयार झाली — “आम्ही लहान आहोत, पण निसर्गात आमचं मोठं योगदान आहे!”
आज आपण अशीच एक भन्नाट गोष्ट पाहणार आहोत — पक्ष्यांच्या नैसर्गिक उपचार पद्धतीची, ज्यात डॉक्टर नसतात, इंजेक्शन नसतं, पण मुंग्या असतात!
पक्ष्यांचं Anting म्हणजे काय?
पक्ष्यांच्या शरीरावर उवा, माइट्स (mites), बुरशी, जंतू, परजीवी इत्यादी त्रासदायक गोष्टी निर्माण होतात. विशेषतः त्यांचं पिसांचं संरक्षण अत्यंत महत्त्वाचं असतं, कारण पिसांमुळेच त्यांना उडता येतं. पण हे सगळं स्वच्छ ठेवायचं कसं? तेंव्हा पक्षी एक अशी क्लृप्ती वापरतात जी माणसांनाही अचंबित करून टाकेल — तिचं नाव आहे “Anting”.
पक्ष्यांचं Anting म्हणजे काय ते पाहूया –
काय करतात पक्षी?
- ते मुंग्यांच्या वसाहतीजवळ जातात.
- आपले पंख फाकवतात, शरीर झुकवतात.
- काही पक्षी अगदी जमिनीवर लोळतात.
- मुंग्या त्यांच्यावर चढतात आणि त्यांच्या अंगावर फॉर्मिक आम्ल (Formic Acid) नावाचं रसायन सोडतात.
हा नैसर्गिक ऍन्टिसेप्टिक म्हणजेच जैविक औषध! त्याने बुरशी नष्ट होते, उवा दूर पळतात आणि पक्ष्यांची त्वचा आणि पिसं पुन्हा टवटवीत होतात.
कधी आणि कसं करतात “Anting”?
- काही पक्षी सकाळीच “anting” करतात कारण सकाळी मुंग्या सर्वाधिक सक्रीय असतात.
- काही पक्षी मात्र संध्याकाळच्या शांत वेळेत हा “स्पा” निवडतात.
- काही पक्षी मुंग्या स्वतः चोचीत उचलतात आणि आपल्या पंखावर अलगद सोडतात.
- तर काही जण अगदी तिथेच लोळत पडतात, जणू जंगलातील मसाज पार्लरमध्ये गेले आहेत!
फॉर्मिक आम्लाचं गुपित — निसर्गाचं औषध
| उपयोग | कसा मदत करतो? |
| बुरशी नष्ट करणं | पिसांवरील बुरशी आणि बॅक्टेरिया मारतो |
| परजीवी घालवणं | उवा, माइट्स यांचं नियंत्रण |
| जंतुनाशन | त्वचा सुरक्षित ठेवतो, चुरचुर थांबवतो |
| शरीर थंड ठेवणं | उन्हाळ्यात त्वचेला आराम देतो |
फॉर्मिक आम्ल हे रसायन मुंग्यांमध्ये नैसर्गिकरित्या तयार होतं आणि त्यामुळे त्यांच्याजवळ राहणं पक्ष्यांसाठी फायदेशीर ठरतं.
कोणकोणते पक्षी करतात “Anting”?
हे फक्त कावळ्यांचं काम नाही. अनेक पक्षी ही क्लृप्ती वापरतात:
| पक्षी | वैशिष्ट्य |
| कावळा | सर्वसामान्य, हुशार आणि निरीक्षणक्षम. मुंग्यांचं बिनधास्त वापर |
| घुबडं | रात्रपाळीत शांत “anting” करतं — इतरांना कळतही नाही |
| बुलबुल | खेळकर पक्षी — मुंग्यांशी धमाल करते |
| मायना | मुंग्या चोचीत घेऊन आपल्या पिसांवर चोळते |
| गरुड | उंच झाडावरून गंभीरपणे “anting” करत बसतो |
प्रत्येक पक्ष्याची “स्टाईल” वेगळी असते. कोणी हलक्या पावलांनी मुंग्यांमध्ये प्रवेश करतं, तर कोणी थेट “लोळण” घेतं!
गमतीशीर निरीक्षणं
- काही पक्ष्यांना “anting” इतकं आवडतं की ते एकाच दिवशी दोन-तीन वेळा करतात — जणू तीन वेळचा मसाज पॅक घेतात!
- काही अभ्यासांनुसार “anting” नंतर परजीवींची संख्या ७० ते ८० टक्क्यांपर्यंत कमी झालेली आढळली आहे.
- पक्षी खूप सावध असतात — त्यांना माहिती असतं की कुठल्या प्रकारच्या मुंग्या उपयोगी आहेत. काही मुंग्या फारच चावणाऱ्या असतात आणि त्या टाळल्या जातात.
निसर्ग आपल्याला काय शिकवतो?
- छोट्या गोष्टींचं महत्त्व समजून घ्या — मुंगी लहान असली तरी तिच्यात औषधी शक्ती आहे.
- नैसर्गिक उपाय हे अधिक प्रभावी आणि शाश्वत असतात.
- निसर्ग निरीक्षणातून ज्ञान मिळतं — कावळ्यांनी आपलं शिक्षण कुठे घेतलंय? निसर्गातच ना!
शेवटी…
पुढच्या वेळी झाडाखाली तुम्हाला एखादा पक्षी गप्पपणे मुंग्यांच्या घोळक्यात बसलेला दिसला, तर चुकून त्याला दुखापत झाली असं समजू नका!
तो त्याचा “स्पा ट्रीटमेंट” घेतोय!
म्हणूनच लहान थट्टेनं पण आदराने हसून म्हणायचं —
“काय साहेब, आज मुंग्यांचं स्पेशल मसाज घेतलं वाटतं!”
छोटासा क्विझ
प्रश्न: पक्ष्यांच्या अंगावर कोणतं नैसर्गिक रसायन मुंग्या सोडतात?
उत्तर: फॉर्मिक आम्ल (Formic Acid)
काही वैज्ञानिक संदर्भ:
- Anting behavior in birds: the behavioral patterns and the interactions with ants in the subgenus Dendrolasius of the genus Lasiu– Journal of Ornithology
- Anting Behavior by the Northwestern Crow (Corvus caurinus) and American Crow (Corvus brachyrhynchos)- Northwestern Naturalist
तुम्हाला अशा गमतीशीर, विज्ञानावर आधारित निसर्गकथा आवडतात का? मग, आमच्या बाल विभागात अधिक कथा शोधा.