पंतप्रधान किसान ऊर्जा सुरक्षा आणि उत्थान महाभियान (PM-KUSUM / पीएम-कुसुम योजना) 2019 मध्ये केंद्र सरकारद्वारे सुरू करण्यात आली. पीएम-कुसुम घटक-अ (PM-KUSUM Component A) अंतर्गत, बंजर किंवा शेतीसाठी अयोग्य जमिनीवर सौर ऊर्जा प्रकल्प उभारण्यावर भर दिला जातो. तथापि, या घटकाच्या अंमलबजावणीत काही मर्यादा आहेत. जसे की, सौर प्रकल्पांवरील अनुदानाची अनुपस्थिती आणि वीज खरेदी दर ( रु 3-रु 3.30 प्रति युनिट) हे या योजनेच्या अडचणी आहेत, ज्यामुळे अनेक प्रकल्प धीम्या गतीने सुरू आहेत.
PM-KUSUM Component A / पीएम-कुसुम घटक–अ चे प्रमुख वैशिष्ट्ये:
- सौर ऊर्जा प्रकल्पांची क्षमता: 500 किलोवॅट ते 2 मेगावॅट क्षमतेचे सौर ऊर्जा प्रकल्प बंजर किंवा शेतीसाठी अयोग्य जमिनीवर उभारता येतात. यामुळे सौर ऊर्जा निर्मितीला चालना मिळते.
- स्लिट पद्धत: शेतीयोग्य जमिनीवर उंच स्थापित (raised structure) पद्धतीने सौर पॅनल्स उभारणे शक्य आहे. यामुळे पॅनेल्सखाली पारंपरिक शेती सुरू ठेवता येते.
- जमिनीचा पर्याय: बंजर जमिनीसाठी प्रकल्प उभारण्यास प्राधान्य दिले जाते, परंतु शेतीयोग्य जमिनीचा पर्याय देखील उपलब्ध आहे, जो ऊर्जा निर्मिती आणि शेती यामध्ये संतुलन राखतो.
- वीज खरेदी करार (PPA): सौर प्रकल्पाद्वारे निर्मित वीज संबंधित वीज वितरण कंपन्यांकडून (DISCOMs) खरेदी केली जाते. वीज दर निश्चित असून 25 वर्षांच्या कालावधीसाठी करार केला जातो.
पात्रता:
- वैयक्तिक शेतकरी, शेतकऱ्यांचे गट, सहकारी संस्था, ग्रामपंचायती, शेतकरी उत्पादक संघटना (FPOs), किंवा पाणी वापर संघटना (WUAs) पात्र आहेत.
- प्रकल्प उभारण्यासाठी निवडलेल्या जमिनीचे ठिकाण संबंधित वीज उपकेंद्रापासून 5 किलोमीटरच्या परिसरात असावे.
योजनेमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रक्रिया:
- ईओआय (Expression of Interest):
या योजनेअंतर्गत सहभागी होण्यासाठी संबंधित राज्याच्या नवीकरणीय ऊर्जा संस्था किंवा वीज वितरण कंपन्यांद्वारे प्रसिद्ध होणाऱ्या अभिरुची अर्जांवर (EOI) अर्ज करावा लागतो. - प्रकल्प प्रस्ताव:
अर्जदारांनी प्रस्तावात प्रकल्पाचे स्थान, क्षमता, तांत्रिक कागदपत्रे (जमिनीच्या मालकीचा पुरावा, प्रकल्पाची तपशीलवार रचना इत्यादी) सादर करणे आवश्यक आहे. - निवड प्रक्रिया:
अर्जांची छाननी करून पात्र प्रकल्पांना मंजुरी दिली जाते. - वीज खरेदी करार:
मंजूर प्रकल्पांसाठी वीज खरेदी करार (Power Purchase Agreement / PPA) केला जातो. तथापि, अनुदानाचा अभाव आणि वीज दर कमी असल्यामुळे यामध्ये फारसा सहभाग दिसून येत नाही.
पीएम-कुसुम घटक–अ योजनेसाठी EOI कुठे तपासायचा
तुम्ही महावितरण च्या (MSDECL) अधिकृत वेबसाइटवर थेट पीएम-कुसुम योजनेचा घटक-अ निविदा शोधू शकता. लिंक खाली दिली आहे- https://www.mahadiscom.in/pm-kusum/A/live_tenders.php
इतर महत्त्वाची माहिती खालील लिंकवर उपलब्ध आहे- https://www.mahadiscom.in/pm-kusum/A/media/Guidelines%20KUSUM%20A.pdf
शेतीसाठी फायदे:
अतिरिक्त उत्पन्न:
शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीचा वापर करून सौर ऊर्जा निर्मितीमधून उत्पन्न मिळवता येते. परंतु वीज दर कमी असल्यामुळे उत्पन्न मर्यादित राहते.
ऊर्जेचा पुनर्वापर:
सौर प्रकल्पाद्वारे शेतकऱ्यांना शेतीसाठी आवश्यक वीज पुरवठा होतो.
पर्यावरणपूरक उपाय:
सौर ऊर्जा निर्मितीमुळे हरितगृह वायू उत्सर्जन (greenhouse gas emission) कमी होते.
स्थानिक रोजगार:
सौर प्रकल्प उभारणीदरम्यान स्थानिक पातळीवर रोजगार संधी निर्माण होतात.
पीएम-कुसुम योजनेचा घटक-अ शेतकऱ्यांना नवीकरणीय ऊर्जा निर्मितीमध्ये (renewable energy generation) सहभागी होण्यासाठी एक संधी प्रदान करतो. तथापि, अनुदानाचा अभाव, कमी वीज दर, आणि प्रकल्पांच्या अंमलबजावणीतील मर्यादा यामुळे या योजनेला अपेक्षित यश मिळाले नाही. शेतकऱ्यांनी प्रकल्पामध्ये गुंतवणूक करण्यापूर्वी संपूर्ण माहिती आणि आर्थिक व्यवहार्यता तपासून पहावी.