शेतीत कीटकनाशके, खते, आणि वनस्पती संरक्षणासाठी विविध प्रकारच्या फवारणी यंत्रांचा उपयोग केला जातो. योग्य प्रकारचे फवारणी यंत्र वापरल्यामुळे फवारणीची कार्यक्षमता, श्रम बचत, आणि उत्पादनाची गुणवत्ता सुधारते. फवारणी यंत्रांचे प्रकार, त्यांचे तांत्रिक घटक, पिकांसाठीची उपयुक्तता, नोजल आकार, फवारणी क्षेत्र, साठवण क्षमता, आणि इतर माहिती याबद्दल येथे सविस्तर माहिती दिली आहे.
फवारणी यंत्रांचे प्रकार आणि त्यांचे उपयोग
1. हातचलित फवारणी यंत्र (Hand Operated Sprayers)
तांत्रिक माहिती:
- नोजल आकार: 1.0–1.5 मिमी
- फवारणी क्षेत्र: प्रति तास 0.5–1 एकर
- फवारणी दाब: 2–5 किग्रा/से.मी.
- साठवण क्षमता: 5–10 लिटर
पिकांसाठी उपयुक्तता:
- छोटे व मध्यम क्षेत्रातील पिकांसाठी उपयुक्त (जसे की भाजीपाला, गहू, भात)
- कमी उंचीची पिके आणि झुडपांसाठी योग्य
2. पाठीवर चालवले जाणारे फवारणी यंत्र (Knapsack Sprayers)
तांत्रिक माहिती:
- नोजल आकार: 1.5–2.0 मिमी
- फवारणी क्षेत्र: प्रति तास 1–2 एकर
- फवारणी दाब: 2–6 किग्रा/से.मी.
- साठवण क्षमता: 10–16 लिटर
पिकांसाठी उपयुक्तता:
- गहू, भात, सोयाबीन, हरभरा यांसारख्या पिकांसाठी उपयुक्त
- मध्यम उंचीच्या पिकांसाठी आदर्श
3. फूट पंप/पाय पंप फवारणी यंत्र (Foot or Pedal Operated Sprayers)
तांत्रिक माहिती:
- नोजल आकार: 1.5–2.5 मिमी
- फवारणी क्षेत्र: प्रति तास 2–3 एकर
- फवारणी दाब: 3–7 किग्रा/से.मी.
- साठवण क्षमता: 10–20 लिटर
पिकांसाठी उपयुक्तता:
- मोठ्या प्रमाणात भाजीपाला, ऊस, आणि फळझाडांसाठी उपयुक्त
- दीर्घकालीन वापरासाठी किफायतशीर
4. बॅटरीवर चालणारे फवारणी यंत्र (Battery Operated Sprayers)
तांत्रिक माहिती:
- नोजल आकार: 1.0–2.0 मिमी
- फवारणी क्षेत्र: प्रति तास 2–4 एकर
- फवारणी दाब: 2–5 किग्रा/से.मी.
- साठवण क्षमता: 12–20 लिटर
पिकांसाठी उपयुक्तता:
- झेंडू, कोबी, टोमॅटो, आणि बागायती पिकांसाठी उपयुक्त
- कमी श्रम आणि वेळ वाचवणारे
5. इंजनचलित फवारणी यंत्र (Power Sprayers)
तांत्रिक माहिती:
- नोजल आकार: 2.0–3.0 मिमी
- फवारणी क्षेत्र: प्रति तास 5–10 एकर
- फवारणी दाब: 10–30 किग्रा/से.मी.
- साठवण क्षमता: 15–25 लिटर
पिकांसाठी उपयुक्तता:
- मोठ्या क्षेत्रांसाठी आणि उंच झाडांसाठी आदर्श (जसे की आंबा, नारळ, आणि काजू)
- उच्च दाबामुळे अधिक प्रभावी फवारणी
6. ड्रोन फवारणी यंत्र (Drone Sprayers)
तांत्रिक माहिती:
- नोजल आकार: 0.5–1.0 मिमी
- फवारणी क्षेत्र: प्रति तास 10–15 एकर
- फवारणी दाब: 2–6 किग्रा/से.मी.
- साठवण क्षमता: 10–15 लिटर
पिकांसाठी उपयुक्तता:
- मोठ्या प्रमाणात पिकांसाठी (जसे की ऊस, कापूस, धान)
- कमी वेळेत अचूक फवारणीसाठी आधुनिक तंत्रज्ञान
शेतकऱ्यांसाठी सरकारी योजना
महाराष्ट्र शासन आणि भारत सरकारकडून शेतकऱ्यांना फवारणी यंत्रांसाठी अनुदान दिले जाते. स्थानिक कृषी कार्यालयांशी संपर्क साधून या योजनांचा लाभ घेता येतो.
योग्य फवारणी यंत्र निवडण्याचे महत्त्व
शेतातील पिकांच्या प्रकारानुसार आणि क्षेत्रफळानुसार योग्य फवारणी यंत्राची निवड करणे अत्यावश्यक आहे. योग्य यंत्रामुळे फवारणीची गुणवत्ता सुधारते आणि रासायनिक खतांचा अपव्यय टाळता येतो. त्यामुळे उत्पादन खर्च कमी होतो आणि शेती अधिक शाश्वत होते.
फवारणी यंत्रे शेतीतील एक महत्त्वाचा घटक असून, योग्य तांत्रिक माहितीच्या आधारे त्यांचा उपयोग केल्यास उत्पादनक्षमतेत मोठी सुधारणा होऊ शकते. शेतकऱ्यांनी त्यांच्या गरजेनुसार योग्य यंत्र निवडून तंत्रज्ञानाचा प्रभावी उपयोग करावा.
संदर्भ