तुम्ही कल्पना करू शकता का, एक अशी गुहा जी पृथ्वीवरील सर्व महत्त्वाच्या पिकांच्या बियाण्यांचं कोट्यवधी नमुन्यांसह संरक्षण करते? ती देखील उत्तर ध्रुवाच्या जवळ, बर्फाच्छादित पर्वतात! स्वाल्बार्ड जागतिक बिया भंडार (Svalbard Global Seed Vault) म्हणजे असाच एक अद्भुत जागतिक खजिना — जो आपली अन्नसुरक्षा भविष्यासाठी सुरक्षित ठेवतो.
या लेखात आपण जाणून घेणार आहोत:
- Svalbard Seed Vault नेमकी काय आहे?
- ती कुठे आहे आणि का?
- तिचं महत्त्व काय आहे?
- आणि काही रोचक तथ्ये जी तुम्हाला अचंबित करतील!
स्वाल्बार्ड जागतिक बिया भंडार म्हणजे नेमकं काय?
Svalbard Global Seed Vault ही एक जागतिक बियाणागृह (Seed Bank) आहे, जिथे जगभरातील लाखो प्रकारची बियाणी (बीज) संग्रहित केली जातात. ही ‘बियाण्यांची अखेरची आशा’ मानली जाते. अनेक देशांतील राष्ट्रीय बियाणागृहांमध्ये जपलेली बियाणी जर कोणत्या आपत्तीत नष्ट झाली, तर त्यांची प्रत (backup) येथे सुरक्षित असते.
एक विचार करा:
जर उद्या जागतिक युद्ध, नैसर्गिक आपत्ती, किंवा हवामान बदलामुळे शेती नष्ट झाली, तर आपण नव्याने सुरुवात कुठून करू शकतो? उत्तर आहे — Svalbard Vault मधून!
ही बियाण्यांची गुहा कुठे आहे?
ही गुहा नॉर्वे देशाच्या मालकीची असून Svalbard द्वीपसमूहातील Spitsbergen बेटावर स्थित आहे. ही जागा उत्तर ध्रुवापासून फक्त १३०० किमी अंतरावर आहे. ही गुहा बर्फाच्छादित पर्वतात खोदलेली असून, वातावरण नैसर्गिक थंड (permafrost) आहे, जे बियाण्यांच्या दीर्घकालीन साठवणीस उपयुक्त ठरतं.
स्वाल्बार्ड जागतिक बिया भंडार चे वैशिष्ट्य
| वैशिष्ट्य | माहिती |
| उघडण्याचा वर्ष | २००८ |
| संचालन | नॉर्वे सरकार, Crop Trust आणि NordGen यांच्या सहकार्याने |
| क्षमता | ४.५ दशलक्ष (४५ लाख) बियाण्यांचे नमुने |
| बांधणी | अणुयुद्ध, भूकंप आणि पूर अशा सर्व आपत्तींपासून सुरक्षित |
| थंडीचा स्त्रोत | नैसर्गिक बर्फाचा थर (Permafrost) आणि कृत्रिम थंड यंत्रणा |
का आहे स्वाल्बार्ड इतकी महत्त्वाची?
१. अन्नसुरक्षेचा जागतिक विमा
हे बियाणागृह म्हणजे पृथ्वीवरील कृषी जैवविविधतेचं जगातलं सगळ्यात महत्त्वाचं संग्रहालय आहे.
२. जागतिक सहकार्याचं प्रतीक
येथे १०० पेक्षा अधिक देशांनी आपली बियाणी पाठवली आहेत, भारतासह.
३. हवामान बदलास सामोरे जाण्याची तयारी
नव्या हवामान परिस्थितीत टिकणाऱ्या पिकांच्या बियाण्यांची गरज भविष्यात भासेल. त्यासाठी जुनी व टिकाऊ बियाणी येथे सुरक्षित ठेवलेली आहेत.
४. आपत्तीच्या वेळी सहाय्य
२०१५ मध्ये सीरियामधील युद्धामुळे नष्ट झालेल्या बियाणागृहासाठी येथे ठेवलेली प्रत परत घेण्यात आली होती — Vault मधून पहिली प्रत्यक्ष वापर!
काही थक्क करणारी तथ्ये
- Svalbard Vault ला “Doomsday Vault” असेही म्हणतात.
- ही गुहा १२० मीटर खोल बर्फाच्या आत आहे.
- येथे बियाण्यांचे प्रत्येक नमुने ५०० बियांसह ठेवले जातात.
- या ठिकाणी बियाणे केवळ साठवले जातात, त्यावर संशोधन केले जात नाही.
- बियाण्यांचे मालक संबंधित देशच राहतात, Vault केवळ “तिजोरी” आहे.
भारताचं सहभाग काय?
भारताने देखील या गुहेमध्ये अनेक पारंपरिक आणि आधुनिक बियाण्यांचे नमुने पाठवले आहेत. राष्ट्रीय बियाणागृह (NBPGR) च्या माध्यमातून भारत विविध प्रकारच्या तांदूळ, गहू, डाळी, आणि मसाल्यांचे बियाणे येथे साठवत आहे.
निष्कर्ष
स्वाल्बार्ड जागतिक बिया भंडार (Svalbard Global Seed Vault) ही केवळ एक गुहा नाही, तर मानवतेसाठीचा एक अदृश्य आधार आहे. आजच्या बदलत्या हवामान, युद्धजन्य संकटे, आणि शेतीतील अनिश्चिततेच्या काळात, हे बियाण्यांचे तिजोरीघर भविष्यातील पिढ्यांसाठी फार मौल्यवान ठरणार आहे.
आपण सारेच आपापल्या बागेत बियाणे साठवतो, पण जगासाठी अशी एक “बियाण्यांची गुहा” असावी लागते, आणि ती म्हणजे स्वाल्बार्ड (Svalbard)!
आपल्याला हा लेख आवडला का? तुम्हाला यासारखी अजून रोचक माहिती हवी आहे का? खाली कमेंट करा आणि www.agmarathi.in या आपल्या वेबसाईटला नियमित भेट द्या!
