मित्रांनो, जसे आपण आपला वाढदिवस आनंदाने साजरा करतो, तसेच आपण ज्या पृथ्वीवर राहतो, तिच्या संरक्षणासाठी एक खास दिवस साजरा करायला नको का? हाच तो “जागतिक वसुंधरा दिन” (Earth Day) जो २२ एप्रिल रोजी साजरा केला जातो.
वसुंधरा दिन साजरा करण्यामागचा उद्देश म्हणजे पर्यावरण संवर्धनासाठी जागरूकता निर्माण करणे, लोकांना पर्यावरणपूरक जीवनशैली स्वीकारण्यासाठी प्रेरित करणे आणि पृथ्वीच्या संवर्धनासाठी ठोस पावले उचलणे.
पृथ्वी का वाचवायची गरज आहे?
पृथ्वी – आपले एकमेव घर! पृथ्वी आपल्याला शुद्ध हवा, पिण्यासाठी स्वच्छ पाणी, पोषणासाठी अन्न आणि जीवनासाठी आवश्यक असणारी सर्व संसाधने पुरवते. मात्र, मानवी हस्तक्षेपामुळे गेल्या काही दशकांत पृथ्वीचे तापमान वाढत आहे, प्रदूषणामुळे पर्यावरणावर गंभीर परिणाम होत आहेत आणि नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा साठा झपाट्याने कमी होत आहे.
- जंगलतोडीमुळे जैवविविधतेला धोका निर्माण झाला आहे.
- औद्योगिक प्रदूषणामुळे माती आणि पाण्याचा ऱ्हास होत आहे.
- प्लास्टिकचा वाढता वापर पर्यावरणाच्या असंतुलनास जबाबदार ठरत आहे.
या सर्व समस्यांचा सामना करण्यासाठी जागतिक वसुंधरा दिन हा दिवस जागृती, कृती आणि जबाबदारी यांची आठवण करून देतो.
वसुंधरा दिनाची सुरुवात कशी झाली?
१९६९: अमेरिकेतील कॅलिफोर्निया, सांता बार्बरा येथे समुद्रात तेल सांडल्याने पर्यावरणाची प्रचंड हानी झाली. या घटनेने संपूर्ण जगाला पर्यावरण संवर्धनाच्या महत्त्वाची जाणीव करून दिली.
१९७०: अमेरिकेतील सिनेटर गेलॉर्ड नेल्सन आणि हार्वर्ड विद्यापीठातील विद्यार्थी डेनिस हेन्स यांनी २२ एप्रिल १९७० रोजी पहिल्यांदा वसुंधरा दिन साजरा केला. त्या वेळी अमेरिकेत जवळपास २ कोटी लोकांनी पर्यावरण संरक्षणाच्या आवाहनाला प्रतिसाद दिला.
१९९०: वसुंधरा दिन आंतरराष्ट्रीय स्तरावर नेण्याचा मान डेनिस हेन्स यांना जातो. त्यानंतर Earth Day Network (EDN) ची स्थापना झाली आणि १४१ देशांमध्ये हा दिवस साजरा होऊ लागला.
२००९: संयुक्त राष्ट्र संघाने २२ एप्रिल हा दिवस ‘जागतिक वसुंधरा दिन‘ म्हणून घोषित केला.
आज, १७५ हून अधिक देशांमध्ये कोट्यवधी लोक वसुंधरा दिनाच्या विविध कार्यक्रमांतून पर्यावरण संरक्षणाचा संदेश देतात.
वसुंधरा दिनाचे उद्दिष्ट आणि महत्त्व
१. पर्यावरण संवर्धनासाठी जागरूकता निर्माण करणे:
- लोकांना जंगलतोड, जलप्रदूषण, वायूप्रदूषण आणि प्लास्टिकचा वाढता वापर यासारख्या गंभीर समस्यांबद्दल जागरूक करणे.
- पर्यावरणपूरक जीवनशैली स्वीकारण्यासाठी लोकांना प्रोत्साहित करणे.
२. शाश्वत विकासाला चालना देणे:
- जैवविविधतेचे संरक्षण, पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानाचा अवलंब आणि ऊर्जा साठवणूक यासाठी प्रयत्न करणे.
- नवीकरणीय उर्जा वापरण्यास प्रोत्साहन देणे.
३. वन व जलसंपत्तीचे संरक्षण:
- झाडे लावणे आणि जंगल संवर्धनासाठी कार्य करणे.
- पाण्याचा विवेकपूर्ण वापर आणि जलस्रोतांचे संवर्धन करणे.
४. सामाजिक बांधिलकी आणि लोकसहभाग:
- स्थानिक आणि जागतिक पातळीवर पर्यावरण संवर्धनाच्या चळवळींना बळकटी देणे.
- विद्यार्थी, युवक आणि स्वयंसेवी संस्थांना पर्यावरण रक्षणात सहभागी करणे.
वसुंधरा दिन २०२५ ची थीम: “Our Power, Our Planet”
जागतिक वसुंधरा दिन २०२५ ची थीम आहे “Our Power, Our Planet” म्हणजेच “आपली ऊर्जा, आपली पृथ्वी”. ही थीम जगभरात स्वच्छ आणि नवीकरणीय ऊर्जा निर्मितीला प्रोत्साहन देण्यावर भर देते. २०३० पर्यंत स्वच्छ वीज निर्मिती तीन पट वाढवण्याच्या उद्दिष्टावर ही थीम केंद्रित आहे.
“Our Power, Our Planet” थीमद्वारे, जागतिक नेत्यांना स्वच्छ ऊर्जा तंत्रज्ञानावर गुंतवणूक करण्यास आणि पारंपरिक इंधनाच्या वापरामुळे होणाऱ्या पर्यावरणीय धोका कमी करण्यासाठी ठोस पावले उचलण्याचे आवाहन करण्यात आले आहे. वीज निर्मितीत नवीकरणीय स्रोतांचा वाटा वाढवल्यास क्लायमेट चेंज कमी करण्यास मोठा हातभार लागू शकतो.
या थीम अंतर्गत, समाजाने आपल्या ऊर्जा सवयी बदलल्या आणि नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतांचा अधिकाधिक अवलंब केला, तर प्रदूषण कमी करून पृथ्वीचे संवर्धन शक्य होईल. त्यामुळे वसुंधरा दिन २०२५ हा दिवस ऊर्जा साक्षरता आणि नव्या पर्यावरणपूरक सवयी यांना प्रोत्साहन देणारा ठरेल.
आपण वसुंधरा दिनानिमित्त काय करू शकतो?
१. वृक्षारोपण आणि त्यांचे संवर्धन:
- आपल्या परिसरात झाडे लावावीत आणि त्यांची निगा राखावी. झाडे कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेतात आणि हवामान संतुलन राखण्यास मदत करतात.
- वनसंवर्धनासाठी लोकसहभाग वाढवावा.
२. प्लास्टिकमुक्त जीवनशैली अवलंबा:
- पुनर्वापरणीय पिशव्या आणि साहित्य वापरा.
- प्लास्टिक टाळा आणि पर्यावरणपूरक उत्पादनांचा स्वीकार करा.
३. ऊर्जा आणि पाण्याचा योग्य वापर:
- वीज आणि पाण्याचा अनावश्यक वापर टाळा.
- सौर ऊर्जा आणि पवन ऊर्जा सारख्या नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतांचा अवलंब करा.
४. पर्यावरण शिक्षण आणि जागरूकता:
- शाळा, महाविद्यालये आणि स्थानिक संस्थांमध्ये पर्यावरण शिक्षण कार्यक्रम राबवा.
- पर्यावरण रक्षणासाठी स्थानिक नागरिक आणि मुलांमध्ये जागरूकता निर्माण करा.
५. इंधनाचा वापर कमी करावा:
- वाहनांसाठी इलेक्ट्रिक वाहने किंवा सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था वापरून इंधनाची बचत करावी आणि पर्यावरण संरक्षणास हातभार लावावा.
६. सेंद्रिय (Organic) उत्पादने खरेदी करा:
- रासायनिक मुक्त शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी स्थानिक उत्पादकांकडून सेंद्रिय उत्पादने खरेदी करा.
- सेंद्रिय उत्पादने आरोग्यास सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक असतात.
वसुंधरा दिन: एक जागतिक चळवळ
जागतिक वसुंधरा दिन हा फक्त एक दिवस साजरा करण्याचा विषय नाही, तर तो एक जागतिक चळवळ आहे.
या चळवळीचा भाग बनून आपण पर्यावरण संरक्षणासाठी योगदान देऊ शकतो आणि भविष्यातील पिढ्यांसाठी एक सुंदर, निरोगी आणि सुरक्षित पृथ्वी निर्माण करू शकतो.
“झाडे लावा, झाडे जगवा” हा संदेश फक्त घोषवाक्य राहता कामा नये, तो आपल्या कृतीतून दिसला पाहिजे.
चला, आपण सर्वजण वसुंधरा दिनाच्या निमित्ताने पृथ्वीच्या संरक्षणासाठी एक पाऊल उचलूया!