भारतात पाळीव प्राण्यांची संख्या जलद गतीने वाढते आहे. विशेषतः कुत्र्यांना कुटुंबातील सदस्य मानून त्यांच्यासाठी पौष्टिक व दर्जेदार खाद्य (Dog food) घेण्याकडे मालकांचा कल वाढला आहे. पूर्वी उरलेलं अन्न देण्याची पद्धत होती, पण आता भारतातील पाळीव प्राण्यांच्या खाद्यपदार्थांचा बाजार जलद वाढत असल्यामुळे आरोग्याला पूरक, सेंद्रिय (Organic food) आणि संतुलित आहार निवडणारे ग्राहक अधिकाधिक दिसू लागले आहेत.
भारतातील बाजाराचा आकार
अलीकडील अहवालानुसार, भारतातील पाळीव प्राण्यांच्या खाद्यपदार्थांचा बाजार (Pet food market) 2024 मध्ये साधारण USD 228 दशलक्ष इतका होता आणि 2030 पर्यंत तो 8–9% वार्षिक वाढीने (CAGR) वाढेल असा अंदाज आहे. दुसऱ्या अभ्यासानुसार, 2032 पर्यंत हा बाजार USD 2 अब्जांपेक्षा जास्त होऊ शकतो. ही आकडेवारी दाखवते की या क्षेत्रात अजून खूप मोठी क्षमता आहे.
ग्राहकांचे बदलते प्रवाह
ग्राहक आता त्यांच्या प्राण्यांसाठी सेंद्रिय किंवा नैसर्गिक घटकांवर आधारित खाद्य पसंत करतात. उदा. जैविक कुत्र्याचं खाद्य (Organic dog food) घेणारे ग्राहक रासायनिक मुक्त व सुरक्षित अन्नावर भर देतात.
- वजन नियंत्रणासाठी लो-फैट कुत्र्याचं खाद्य (Low fat dog food) प्रकार लोकप्रिय होतो आहे.
- प्रथिनांची गुणवत्ता बघून अनेक जण साल्मन कुत्र्याचं खाद्य (Salmon dog food) सारख्या प्रीमियम पर्यायांकडे वळतात.
- साधेपणा आणि साठवण सुलभतेमुळे कोरडी कुत्र्याचं खाद्य (Dry dog food /किबल) अजूनही सर्वाधिक वापरला जातो.
हे बदल फक्त श्रीमंत वर्गापुरते मर्यादित नाहीत; मध्यमवर्गीय शहरी कुटुंबांमध्येही असेच ट्रेंड दिसत आहेत.
प्राकृतिक आणि जैविक पाळीव प्राण्यांच्या खाद्यपदार्थांचा बाजार (Natural & organic pet food) वेगाने वाढतोय: 2024 मध्ये भारतातील नैसर्गिक पाळीव प्राण्यांचे खाद्य (Natural pet food) बाजार USD 178.5 दशलक्ष होता आणि जैविक पाळीव प्राण्यांचे प्राण्यांचे खाद्य (Organic pet food) बाजार USD 11.1 दशलक्ष होता; 2025-2033 दरम्यान त्यात 10-11% दराने वाढ अपेक्षित आहे.
स्पर्धात्मक वातावरण
- Drools सारख्या भारतीय ब्रँडने परदेशी गुंतवणूक (Nestlé) आकर्षित केली आहे.
- Heads Up For Tails (HUFT) सारखी शृंखला शहरी ग्राहकांमध्ये लोकप्रिय होत आहे.
- आंतरराष्ट्रीय ब्रँड्स – Pedigree, Royal Canin – अजूनही मोठा वाटा घेतात.
यावरून स्पष्ट होतं की देशांतर्गत तसेच परदेशी कंपन्यांसाठी भारत ही आकर्षक बाजारपेठ आहे.
संधी कुठे आहेत?
- सेंद्रिय व नैसर्गिक खाद्य: जिथे रासायनिक मुक्त (Chemical-free) उत्पादन हवं आहे तिथे जैविक कुत्र्याचं खाद्य (Organic dog food) मोठा पर्याय ठरतो.
- विशिष्ट गरजांवर लक्ष: लठ्ठपणा, पचनाचे त्रास, त्वचा-केस निरोगी ठेवण्यासाठी
- प्रथिनावर भर: मासे, विशेषतः सॅल्मन (Salmon) वापरून तयार केलेल्या रेसिपी उच्चवर्गीय बाजारात मागणी धरत आहेत.
- मांजरींसाठी खाद्य: अजून लहान बाजार असला तरी वाढीचा वेग जास्त आहे.
- ऑनलाइन विक्री: Amazon, Flipkart यासोबतच थेट ग्राहकांपर्यंत पोहोचणाऱ्या वेबसाइट्स (D2C) लोकप्रिय होत आहेत.
आव्हानं
या क्षेत्रात संधी आहे, पण काही अडथळेही आहेत:
- सुरुवातीची गुंतवणूक: उत्पादन यंत्रणा व पॅकिंगसाठी मोठा खर्च.
- गुणवत्ता टिकवणं: सातत्यपूर्ण दर्जा राखण्यासाठी प्रशिक्षण व तांत्रिक कौशल्य गरजेचं.
- स्पर्धा: मोठ्या कंपन्यांशी टक्कर देणं सोपं नाही. स्थानिक ब्रँड्सनी सेंद्रिय व नैसर्गिक खाद्य धारित रेसिपी शोधायला हवेत.
- जागरूकता: अनेक ग्राहक अजून माहितीअभावी पारंपरिक पद्धती वापरतात; शिक्षण व प्रचाराची गरज आहे.
भारतातील पाळीव प्राण्यांच्या खाद्यपदार्थांचा बाजार आता झपाट्याने वाढतो आहे. ग्राहकांचा कल सेंद्रिय घटक (Organic ingredients), पौष्टिकता (Nutrition) आणि सोयीकडे (Convenience) वळल्यामुळे सेंद्रिय पाळीव प्राण्यांचं खाद्य, कमी चरबीयुक्त प्रकार, आणि सुकी खाद्यपदार्थ यांसारख्या उत्पादनांना मोठी मागणी आहे.
उद्योजकांसाठी ही योग्य वेळ आहे — पाळीव प्राण्यांच्या खाद्यपदार्थांचा क्षेत्रात प्रवेश करून कृषी प्रक्रिया (Agro-processing) /अन्न प्रक्रिया (Food-processing) क्षेत्राशी जोडून नव्या उत्पादनांचा विकास केल्यास केवळ शहरी नाही तर ग्रामीण ग्राहकांनाही आकर्षित करता येईल. योग्य गुणवत्ता, पॅकिंग आणि प्रमाणपत्रे ठेवली, तर भारत हा आशियातील अग्रगण्य पाळीव प्राणी खाद्य बाजार (Asia’s largest pet food market) बनण्याची पूर्ण क्षमता ठेवतो.
