शेतीतील वीज वापर
शेतीत पाणी पुरवण्यासाठी- ठिबक सिंचन चालवण्यासाठी, विहिरीतील मोटार पंपासाठी आणि धान्य-भाजीपाल्याची प्रक्रिया करण्यासाठी वीजेचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. महाराष्ट्रासारख्या कृषिप्रधान राज्यात वीज ही शेतीच्या उत्पादनक्षमतेशी थेट जोडलेली आहे. म्हणूनच शेतीतील वीज वापर किती आहे, त्यातील आव्हाने कोणती आहेत आणि पुढे काय दिशा घ्यायला हवी, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
महावितरणच्या आकडेवारीनुसार महाराष्ट्रात विविध ग्राहकवर्गांना वीज पुरवली जाते – घरगुती, व्यापारी, औद्योगिक, सार्वजनिक प्रकाशयोजना, पाणीपुरवठा, रेल्वे, आणि शेती. यामध्ये शेतीचा वाटा खूप मोठा आहे.
खालील तक्ता काही वर्षांतील शेतीतील वीज वापर आणि इतर आकडे (GWh मध्ये) दाखवतो:
Data Source: https://cea.nic.in/dashboard/
या आकडेवारीवरून स्पष्ट होते की महाराष्ट्रातील कृषी क्षेत्र एकूण विजेच्या वापराच्या 21% ते 25% दरम्यान वाटा घेतो.
भूगर्भजलावर अवलंबून असलेली शेती महाराष्ट्रात मोठ्या प्रमाणावर आहे. विहिरी व ट्युबवेलमधून पाणी उचलण्यासाठी विजेवर चालणारे पंपसेट्स आवश्यक ठरतात. ठिबक व सूक्ष्म सिंचनासाठी सतत विजेची गरज असते. वीज नसल्यास पिकांना योग्य वेळी पाणी मिळत नाही, ज्याचा थेट परिणाम उत्पादनावर होतो.
धान्य दळणे, भाजीपाला साठवणे, दूध थंडगार ठेवणे, लघुउद्योग चालवणे या सर्व गोष्टींसाठी विजेची गरज असते. वीजेअभावी शेतकऱ्यांना बाजारात योग्य भाव मिळत नाही आणि पिकांची नासाडी होते.
गावांमध्ये वीज उपलब्ध नसल्यास फक्त शेतीच नाही तर शिक्षण, आरोग्य, ग्रामीण उद्योग या सर्व गोष्टी ठप्प होतात. म्हणूनच वीज ही ग्रामीण विकासाशी थेट जोडलेली आहे.
आकड्यांकडे नीट पाहिल्यास दिसते की 2012 ते 2021 या काळात कृषी विजेचा वापर जवळपास १२,००० GWh ने वाढला आहे. ही वाढ एकाच वेळी दोन गोष्टी दाखवते –
Data Source: https://cea.nic.in/dashboard/
महाराष्ट्रातील शेती आणि वीज यांचा संबंध अतूट आहे. एकूण वीज वापराच्या जवळपास चतुर्थांश वापर हा केवळ शेतीसाठी होतो. त्यामुळे वीज पुरवठा केवळ कृषी उत्पादनासाठीच नव्हे तर शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नासाठी आणि ग्रामीण विकासासाठीसुद्धा महत्त्वाचा आहे.
आव्हाने मोठी असली तरी सौर पंप, कुसुम योजना, ऊर्जाक्षमता वाढवणारे उपाय आणि शेतकऱ्यांची जागरूकता यामुळे शेती शाश्वत बनवता येईल.
वीज ही केवळ एक सुविधा नाही, तर भविष्यातील शाश्वत शेती आणि ग्रामीण समृद्धीची खरी गुरुकिल्ली आहे.
आजकाल बाजारात खपली गहू (Emmer Wheat / Triticum dicoccon) हे नाव खूप गाजत आहे. आरोग्याविषयी जागरूक लोक याकडे आकर्षित होत… Read More
भारतातील ग्रामीण समाज अजूनही अनेक मूलभूत आव्हानांशी झगडतो आहे - अपुरं शिक्षण, आरोग्य सुविधा, रोजगाराच्या मर्यादित संधी आणि असुरक्षित उत्पन्न.… Read More
भारतामध्ये दुष्काळ ही केवळ नैसर्गिक आपत्ती नाही; ती सामाजिक व आर्थिक परिणाम घडवणारी गंभीर परिस्थिती आहे. दुष्काळ आल्यास शेतकऱ्यांचं जीवन,… Read More