GATE परीक्षेच्याआधारेकृषी, अन्नप्रक्रिया व डेअरी तंत्रज्ञानातील पदव्युत्तर अभ्यासक्रमांची माहिती

शेतीशी संबंधित शिक्षण आणि करिअरसाठी केवळ पदवीपर्यंत मर्यादित राहून चालत नाही, तर पुढील शिक्षणही महत्त्वाचे असते. अनेक तरुण कृषी, अन्न तंत्रज्ञान (Food Technology), व डेअरी तंत्रज्ञान (Dairy Technology) या क्षेत्रात पदव्युत्तर (Postgraduate – PG) शिक्षण घेण्यासाठी इच्छुक असतात. यासाठी GATE ही महत्त्वाची परीक्षा ठरते.

या लेखात आपण पाहूया:

• GATE म्हणजे काय?
• GATE स्कोअरचा वापर कोणत्या कृषी संबंधित कोर्सेससाठी होतो?
• पात्रता, विषय आणि प्रवेश प्रक्रिया
• अर्ज शुल्क व महत्त्वाच्या तारखा
• टेस्ट पेपर्स आणि अभ्यासक्रम
• महत्त्वाच्या संस्था आणि त्यांच्या प्रवेश प्रणाली

GATE परीक्षा म्हणजे काय?

GATE म्हणजे “Graduate Aptitude Test in Engineering.” ही भारतातील एक अत्यंत महत्त्वाची परीक्षा आहे, जी Indian Institute of Technology (IITs) आणि Indian Institute of Science (IISc), Bengaluru यांच्या संयुक्त विद्यमाने घेतली जाते. GATE 2026 चे आयोजन IIT Guwahati करणार आहे. या परीक्षेचा मुख्य उद्देश म्हणजे विद्यार्थ्यांची विषयातील सखोल समज आणि विश्लेषण क्षमता मोजणे.

GATE स्कोअरचा वापर:

• IIT, NIT, IIIT यांसारख्या प्रमुख संस्थांमध्ये M.Tech, M.E., M.Sc (Engg.) यांसारख्या पदव्युत्तर अभ्यासक्रमात प्रवेशासाठी
• काही केंद्र व राज्य सरकारच्या पीएसयू (Public Sector Undertaking) नोकऱ्यांमध्ये निवड प्रक्रियेसाठी

GATE आणि कृषी, अन्न प्रक्रिया, डेअरी तंत्रज्ञान

GATE मधील काही पेपर हे कृषी व संबंधित क्षेत्रातील विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त आहेत:

• Agricultural Engineering (AG): कृषी अभियांत्रिकी, सिंचन अभियांत्रिकी, माती आणि जल व्यवस्थापन, कृषी मशिनरी यासारख्या शाखांमध्ये पदव्युत्तर अभ्यासक्रमांसाठी उपयुक्त.
• Life Sciences (XL): यामध्ये बायोकेमिस्ट्री, माइक्रोबायोलॉजी, फूड सायन्स यासारखे पर्यायी विषय असतात, जे अन्न प्रक्रिया क्षेत्रासाठी उपयुक्त ठरतात.
• Biotechnology (BT): अन्न व डेअरी जैवतंत्रज्ञान, फर्मेन्टेशन, एन्झाइम अभियांत्रिकी अशा शाखांसाठी उपयुक्त.
• Chemical Engineering (CH): अन्न प्रक्रिया, डेअरी इंजिनिअरिंग, फूड प्रिजर्वेशन, आणि औद्योगिक उत्पादन यामध्ये उपयुक्त.

तुमचं शिक्षण किंवा करिअर यापैकी कुठल्या शाखेशी संबंधित आहे यावर आधारित पेपर निवडणे महत्त्वाचे आहे.

पात्रता (Eligibility)

GATE 2026 साठी पात्रता खालीलप्रमाणे आहे:

• जे विद्यार्थी सध्या कोणत्याही मान्यताप्राप्त पदवी अभ्यासक्रमाच्या तिसऱ्या किंवा त्यापुढील वर्षात शिकत आहेत, किंवा
• ज्यांनी इंजिनिअरिंग, टेक्नॉलॉजी, आर्किटेक्चर, सायन्स, कॉमर्स, आर्ट्स किंवा ह्युमॅनिटीज मधील मान्यताप्राप्त कोणताही पदवी अभ्यासक्रम पूर्ण केला आहे,
• अशा सर्व उमेदवारांना GATE 2026 साठी अर्ज करता येतो.

अधिकृत पात्रता तपशील: https://gate2026.iitg.ac.in/eligibility-criteria.html

GATE अर्ज शुल्क (Application Fee)

प्रवर्ग	नियमित कालावधी (25 ऑगस्ट ते 25 सप्टेंबर 2025)	वाढीव कालावधी (26 सप्टेंबर ते 6 ऑक्टोबर 2025)
महिला / SC / ST / PwD (प्रति पेपर)	Rs. 1000	Rs. 1500
इतर सर्व उमेदवार (परदेशी उमेदवारांसह, प्रति पेपर)	Rs. 2000	Rs. 2500

टीप: वरील शुल्क हे एका टेस्ट पेपरसाठी आहे. दोन पेपर्ससाठी अर्ज करणाऱ्या उमेदवारांना वरील शुल्क दोनपट भरावे लागेल. अधिक माहिती: https://gate2026.iitg.ac.in/application-fees.html

GATE 2026 टेस्ट पेपर्स व अभ्यासक्रम

GATE 2026 मध्ये एकूण 30 टेस्ट पेपर्स असतील. उमेदवार एक किंवा दोन टेस्ट पेपर्स देऊ शकतात.

पेपर आणि अभ्यासक्रमाची यादी पाहण्यासाठी व डाउनलोड करण्यासाठी अधिकृत पृष्ठ पहा: https://gate2026.iitg.ac.in/exam-papers-and-syllabus.html

GATE स्कोअर वापरणाऱ्या महत्त्वाच्या संस्था:

IITs (Indian Institutes of Technology)

• IIT खडकपूर, IIT रुडकी, IIT मद्रास, IIT कानपूर या संस्थांमध्ये Agricultural Engineering, Food Process Engineering, Dairy Technology अशा शाखांमध्ये M.Tech प्रवेश GATE स्कोअरवर आधारित घेतला जातो.
• काही शाखांसाठी Personal Interview किंवा Written Test ही घेतली जाऊ शकते.

NITs (National Institutes of Technology)

• अनेक NITs मध्ये GATE स्कोअरच्या आधारे Food Tech, Biotech, आणि Agricultural Engineering कोर्सेसमध्ये प्रवेश मिळतो.

IISc Bangalore

• कृषी किंवा अन्न प्रक्रिया थेट नाही, पण संबंधित interdisciplinary कोर्सेसमध्ये प्रवेश मिळतो.

Central Food Technological Research Institute (CFTRI), Mysuru

• CFTRI हे भारतातील अग्रगण्य अन्न तंत्रज्ञान संस्थांपैकी एक आहे. येथे MSc Food Tech कोर्ससाठी GATE स्कोअर मान्य केला जातो.

IARI (Indian Agricultural Research Institute), Delhi

• प्रवेश ICAR PG Entrance द्वारे घेतले जातात, पण काही interdisciplinary कोर्सेसमध्ये GATE स्कोअर विचारात घेतला जाऊ शकतो.

प्रवेश प्रक्रिया

• GATE परीक्षा फेब्रुवारीमध्ये होते
• स्कोअर कार्ड मार्चमध्ये मिळते
• COAP (Common Offer Acceptance Portal) किंवा CCMT (Centralized Counselling for M.Tech) च्या माध्यमातून विविध IIT/NIT मध्ये प्रवेश घेतला जातो
• काही संस्थांचा स्वतःचा प्रवेश मार्ग असतो

GATE 2026: महत्त्वाच्या तारखा

कृती	दिवस	दिनांक
GATE Online Application सुरू होणे	सोमवार	२५ ऑगस्ट २०२५
विनाशुल्क अर्जाचा अंतिम दिनांक	गुरुवार	२५ सप्टेंबर २०२५
विलंब शुल्कासह अर्जाचा अंतिम दिनांक	सोमवार	६ ऑक्टोबर २०२५
GATE 2026 परीक्षा	शनिवार, रविवार	७, ८, १४, १५ फेब्रुवारी २०२६

पर्यायी पर्याय (Alternatives)

जर GATE स्कोअर नसेल किंवा अपुरा असेल, तर:

• ICAR AIEEA PG – कृषि विद्यापीठांमधील M.Sc (Agri), M.Tech (Ag Engg) साठी राष्ट्रीय परीक्षा
• State CETs – काही राज्यांमध्ये स्वतंत्र प्रवेश परीक्षा असते
• Private Universities – काही विद्यापीठांमध्ये GATE शिवाय प्रवेश

स्कॉलरशिप आणि फायदे

GATE स्कोअरद्वारे M.Tech करताना AICTE PG Scholarship मिळते (Rs. 12,400/महिना) जे संशोधन किंवा उच्च शिक्षण करणाऱ्यांसाठी मोठा फायदा आहे.

निष्कर्ष

GATE स्कोअर केवळ इंजिनिअरिंगपुरता मर्यादित नसून कृषी, अन्न प्रक्रिया आणि डेअरी तंत्रज्ञान या क्षेत्रांतील पुढील शिक्षणासाठीही तो महत्त्वाचा आहे. पदवी घेतल्यानंतर तुम्ही कृषी विषयात अधिक संशोधन, शिक्षण किंवा उद्योग क्षेत्रात जाण्याचा विचार करत असाल, तर GATE एक उत्तम पर्याय ठरू शकतो.

संदर्भ:

• GATE 2026 अधिकृत संकेतस्थळ: https://gate2026.iitg.ac.in
• CCMT प्रवेश प्रणाली: https://ccmt.admissions.nic.in
• CFTRI प्रवेश: https://cftri.res.in

सूचना (Disclaimer): या लेखातील सर्व माहिती सार्वजनिक व अधिकृत स्त्रोतांवर आधारित आहे. तथापि, प्रवेश प्रक्रिया, पात्रता अटी, शुल्क, व इतर नियम वेळोवेळी बदलू शकतात. त्यामुळे वाचकांनी कृपया GATE 2026 चं अधिकृत संकेतस्थळ (https://gate2026.iitg.ac.in) आणि संबंधित संस्थांचे संकेतस्थळ तपासून खात्री करून घ्यावी. तसेच, अर्ज करण्याआधी अधिकृत माहिती सल्लागार/ शैक्षणिक तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.

पुढील वाचन: तरुणांसाठी शेतीशी संबंधित अभ्यासक्रम आणि करिअरच्या संधी