भारतातील डॉल्फिन्स, Image Credit: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ganges_River_Dolphin_cropped.jpg
मुलं हि देवाघरची फुल असतात. अतिशय निरागस आणि गोंडस! पृथ्वीतलावर देखील असे अनेक सुंदर प्राणी, पशु-पक्षी यांच्या प्रजाती आहेत. पण त्यापैकीच एक तिशय वेगळी आणि सुंदर प्रजाती मुलांनो तुम्हाला माहिती आहे का? या पृथ्वीतलावर आणि विशेषतः भारतात तुमच्यासारखीच अगदी गोंडस दिसणारी एक प्रजाती आहे! कोणती आहे बरं ती प्रजाती?
ही प्रजाती म्हणजेच डॉल्फिन्स! होय, डॉल्फिन हे एक प्रकारचे मासे आहेत. डॉल्फिन हे पृथ्वीवरील सर्वात गोंडस प्राण्यांपैकी एक आहेत. ते खेळकर आणि बुद्धिमान आहेत आणि बहुतेकदा समुद्री अधिवासात आढळतात. हे डॉल्फिन नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत. त्यामुळे या डॉल्फिनांसाठी भारतातील बिहारमध्ये विक्रमशीला मरीन पार्क नावाचा प्रदेश राखीव ठेवला गेला आहे.
इ.स. १९९८ पर्यंत ही एक प्राण्यांची वेगळी जात म्हणून ओळखली जात होती. पण १९९८ मध्ये हे डॉल्फिन आहेत असे जाहीर झाले. हा प्राणी भारताने राष्ट्रीय जलचर प्राणी म्हणून घोषित केला आहे.
भारतात गंगा नदी, सिंधु (इंडस) नदी आणि चंबळ नदीमध्ये देखील डॉल्फिन आढळतात. यापैकी गंगा नदी डॉल्फिन्स (प्लॅटनिस्टा गंगेटिका) किंवा गंगेज रिव्हर डॉल्फिन ही गोड्या पाण्यात आढळणारी एक प्रजाती आहे, आणि या डॉल्फिन्स दक्षिण आशियातील गंगा, ब्रह्मपुत्र आणि सिंधू या नद्यांमध्ये आढळतात. यांना ‘सुसू’ किंवा ‘हिहू’ या नावानेही ओळखले जाते.
गंगा नदीतील डॉल्फिनला दृष्टी नसते, ते इकोलोकेशन (echolocation) चा वापर करतात, म्हणजे ते अल्ट्रासोनिक ध्वनी उत्सर्जित करून शिकार करतात. भारतीय पौराणिक कथांमध्ये, डॉल्फिनला गंगा देवीचे वाहन मानले जाते.
सिंधु नदी डॉल्फिन्स: पंजाबमधील बियास नदीत सिंधु (इंडस) नदी डॉल्फिन्स आढळतात. सिंधू नदीतील डॉल्फिनला ब्लाइंड रिव्हर डॉल्फिन किंवा भुलान असेही म्हणतात.
चंबळ नदी डॉल्फिन्स: हे चंबळ नदीत आढळतात. डॉल्फिन्स हे सस्तन प्राणी असल्याने पाण्यात श्वास घेऊ शकत नाहीत. ते श्वास घेण्यासाठी दर ३०-४० सेकंदांनी पाण्याच्या वर येतात.
मार्च २०२५ च्या पहिल्या आठवड्यात पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते गोड्या पाण्यात अधिवास करणाऱ्या डॉल्फिनच्या गणनेचा अहवाल प्रकाशित झाला.
या अहवालानुसार:
डॉल्फिन्सच्या दोन्ही प्रजाती आययूसीएनच्या लाल यादीत संकटग्रस्त म्हणून नामांकित आहेत.
गंगेतील डॉल्फिन अभयारण्य (बिहार, भागलपूर)
इतर महत्त्वाची ठिकाणे:
दरवर्षी ५ ऑक्टोबर हा दिवस राष्ट्रीय स्वच्छ गंगा मिशनद्वारे गंगा डॉल्फिन दिवस म्हणून साजरा केला जातो.
भारताने डॉल्फिन्सच्या संरक्षणासाठी ‘प्रोजेक्ट डॉल्फिन‘ हा उपक्रम हाती घेतला आहे.
तर बालमित्रांनो, कशी वाटली भारतातील डॉल्फिन्सबद्दलची माहिती? ही माहिती तुमच्या मित्रमंडळींनाही सांगा. पुढच्या लेखात आपण आणखी एका वैविध्यपूर्ण प्राण्याची भेट घडवून आणूया!
बालमित्रांनो, हॅरी पॉटर (Harry Potter) मालिकेत जादूच्या जगात दूत म्हणून काम करणारा घुबड तुम्ही पाहिला असेलच. विनी द पू (Winnie-the-Pooh)… Read More
बालमित्रांनो, उन्हाळ्याच्या सुट्टीत जर तुम्ही थंड हवामान असलेल्या उंच डोंगराळ भागात फिरायला गेलात, आणि लालभडक फुलांच्या गुच्छांनी डवरलेलं एखादं झाड… Read More
भारतातील बहुतांश शेतकरी छोटे व मध्यम आहेत आणि त्यांच्याकडे काढणीपश्चात साठवणूक (post-harvest storage ) करण्याची सोय फारच मर्यादित आहे. शेतमालाची… Read More