वन्यप्राणी गणना बुद्ध पौर्णिमेलाच का करतात?

बालमित्रांनो, येत्या १२ मे रोजी आपण बुद्ध पौर्णिमा साजरी करणार आहोत. हा दिवस केवळ धार्मिकच नाही, तर निसर्ग आणि विज्ञानाच्या दृष्टिकोनातूनही फार महत्त्वाचा आहे. विशेष म्हणजे, याच दिवशी संपूर्ण भारतभर वन्यप्राणी गणना केली जाते. पण का? चला, यामागील कारणं आणि या दिवसाचे महत्त्व समजून घेऊया.

बुद्ध पौर्णिमा: एक त्रिधातुक महोत्सव

• बुद्ध पौर्णिमा म्हणजे बौद्ध धर्मातील सर्वात महत्त्वाचा सण.
• या दिवशी गौतम बुद्धांचा जन्म, ज्ञानप्राप्ती आणि महापरिनिर्वाण – ही तीनही महत्त्वाची गाथा घडली असल्याने याला त्रिधातुक उत्सव म्हटलं जातं.

भगवान गौतम बुद्ध – थोडक्यात ओळख

गौतम बुद्ध हे बौद्ध धर्माचे संस्थापक होते. त्यांनी जगाला अहिंसा, करुणा आणि समतेचा मार्ग दाखवला. त्यांचा जन्म इ.स.पू. ५६३ मध्ये लुंबिनी (नेपाळ) येथे झाला. राजघराण्यात जन्मूनही त्यांनी वैभव सोडून आत्मज्ञानासाठी तपश्चर्या केली आणि बोधगया येथे ज्ञानप्राप्ती केली.

बौद्ध धर्माचे वैशिष्ट्य म्हणजे – तो जातपात, अंधश्रद्धा, हिंसा आणि कर्मकांडाचा विरोध करतो. गौतम बुद्धांनी स्त्रियांनाही भिक्षुणी म्हणून प्रवेश दिला आणि समाजात समतेची स्थापना केली. त्यांनी सांगितलेला ‘अष्टांग मार्ग’, ‘चार आर्यसत्य’ आणि ‘मध्यम मार्ग’ हे आजही जगभर मार्गदर्शक तत्त्वे मानले जातात.

बौद्ध धर्म हा जगातील प्रमुख धर्मांपैकी एक आहे. चीन, जपान, थायलंड, म्यानमार, श्रीलंका, भूतान यासारख्या देशांमध्ये बौद्ध धर्माचे लाखो-कोटी अनुयायी आहेत.

बौद्ध पौर्णिमा साजरी केली जाते…

• भारत, नेपाळ, श्रीलंका, थायलंड, जपान, चीन, म्यानमार, व्हिएतनाम, अमेरिका आणि इतर ~१८० देशांत.
• भारतात या दिवशी सार्वजनिक सुट्टी असते.

बुद्ध पौर्णिमा: विविध परंपरा व वैशिष्ट्ये

• भारत व नेपाळ: बुद्ध पौर्णिमा
• तिबेट-सिक्कीम: सागा दावा
• इतर देश: वेसाक दिवस
• या दिवशी बौद्ध अनुयायी दिवे, फुले, धार्मिक ग्रंथांचे पठण, बुद्ध मूर्तींची पूजा, बोधीवृक्ष पूजन, पक्षी मुक्तता, दानधर्म आदी करतात.
• मांसाहार टाळला जातो. चांगल्या कर्मांची जोड साधली जाते.

बुद्ध पौर्णिमेला वन्यप्राणी गणना का केली जाते?

बुद्ध पौर्णिमेच्या रात्री भारतातील बहुतांश अभयारण्यात वन्यप्राण्यांची गणना केली जाते. वन विभाग, कर्मचारी आणि वन्यप्रेमी यामध्ये सक्रिय सहभाग घेतात. गणनेचे कारण खालीलप्रमाणे:

१. अचूक निरीक्षणासाठी आदर्श रात्र

• पौर्णिमेची रात्र ही सर्वाधिक प्रकाशमान असते.
• प्राणी रात्री पाणवठ्यांवर हमखास येतात. त्यामुळे मचाणावरून त्यांचं सुलभ निरीक्षण करता येतं.

२. वैज्ञानिक माहिती संकलन

• जंगलातील प्राणीसंख्या, नवीन प्रजाती, लुप्तप्राय प्राणी, यांची माहिती मिळते.
• हे निरीक्षण वन्यजीव संरक्षण आणि व्यवस्थापनासाठी फार महत्त्वाचं ठरतं.

३. निसर्गप्रेम जागवणं

• सर्वसामान्य नागरिक आणि विद्यार्थी यांना वन्यजीवांविषयी जागरूकता मिळते.
• जंगल, पर्यावरण, जैवविविधतेचं मोल समजतं.

वन्यप्राणी गणना – कशी केली जाते?

• जंगलातील पाणवठे विभागले जातात.
• प्रत्येक ठिकाणी मचाण उभारलं जातं.
• एक वनकर्मी आणि एक प्राणीप्रेमी एकत्र बसतात.
• संध्याकाळी ४ ते दुसऱ्या दिवशी सकाळी १० वाजेपर्यंत, प्राणी निरीक्षण केलं जातं.
• प्रकार, वेळ, लिंग, वय, अशी माहिती टिपली जाते.
• काही वेळा प्राण्यांचे ठसे व विष्ठा जमा करून, प्लास्टर ऑफ पॅरिसने ठसे घेतले जातात.

महाराष्ट्रातील विशेष ठिकाणं – कुठे पहाल प्राणी?

बुद्ध पौर्णिमेदिवशी प्राणी पाहण्याची संधी ही काही ठिकाणी सर्वसामान्य नागरिकांनाही दिली जाते:

नोंदणी कशी कराल?

• वन विभागाच्या अधिकृत वेबसाइटवरून किंवा स्थानिक कार्यालयातून आगाऊ नोंदणी आवश्यक आहे.
• वन्यजीवांना त्रास न होईल, याची खबरदारी घेणे अत्यावश्यक आहे.

बुद्ध पौर्णिमा हा दिवस केवळ अध्यात्मिक पर्व नसून, वन्यजीव संरक्षणाचा एक समृद्ध अनुभव असतो. जर तुम्हाला निसर्ग जवळून अनुभवायचा असेल, तर या वर्षी बुद्ध पौर्णिमेला वन्यप्राणी गणनेत सहभागी होण्याचा संकल्प करूया!

तयार आहात ना जंगलात एक अनोखा अनुभव घ्यायला?

तुम्हाला अशा गमतीशीर, विज्ञानावर आधारित निसर्गकथा आवडतात का?   मग, आमच्या बाल विभागात अधिक कथा शोधा.